ਸਰ੍ਹੋਂ (ਰਾਇਆ) ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ

ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ: ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਹਲਕੀ ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਖੇਤ ਨੂੰ 2-3 ਵਾਰ ਵਾਹੋ ਅਤੇ ਸੁਹਾਗਾ ਮਾਰ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕਰੋ। ਗੈਰ-ਸਿੰਜਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦਾ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ: ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ 30 ਸਤੰਬਰ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਬਿਜਾਈ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਧੋਲੀਆ ਨਾਮਕ ਕੀਟ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਰਨ ਫਸਲ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ: ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 1.25 ਤੋਂ 1.50 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲਾ ਬੀਜ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਇਲਾਜ ਕੀਤੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਤਰੀਕਾ: ਛਿੜਕਾਅ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਜਾਈ ਨਾ ਕਰੋ, ਸਗੋਂ ਇਸਨੂੰ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰੋ। ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ 45 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ 15 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਰੱਖੋ। ਬੀਜ 4-5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡੂੰਘੇ ਨਹੀਂ ਬੀਜਣੇ ਚਾਹੀਦੇ। ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਅਣਚਾਹੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਐਜ਼ੋਟੀਕਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪੈਕੇਟ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਟਿਕਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪੈਕੇਟ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਕਰੋ।

ਖਾਦ: ਬਰਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ 35 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ ਅਤੇ 50 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਓ। ਸਿੰਜਾਈ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ 75 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ, 35 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ, 13 ਕਿਲੋ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ਼ ਪੋਟਾਸ਼ ਅਤੇ 10 ਕਿਲੋ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਡਰਿੱਲ ਕਰਕੇ ਪਾਓ। ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 35 ਕਿਲੋ ਯੂਰੀਆ ਪਾਓ। ਡੀ.ਏ.ਪੀ. ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ 12% ਸਲਫਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਤੇਲ ਬੀਜ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਡੀ.ਏ.ਪੀ. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਹੈ ਤਾਂ ਆਖਰੀ ਵਾਹੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 100 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਜਿਪਸਮ ਛਿੜਕੋ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 35-45 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 500 ਗ੍ਰਾਮ ਸਲਫੈਕਸ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 100-125 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ ਜ਼ਿੰਕ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਖੜ੍ਹੀ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਘਾਟ ਦੇ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ, ਤਾਂ 500 ਗ੍ਰਾਮ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਅਤੇ 2.5 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਸਿੰਚਾਈ: ਸਰ੍ਹੋਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਫੁੱਲ ਆਉਣ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸਿੰਚਾਈ ਫਲੀਆਂ ਬਣਨ ਸਮੇਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਠੰਡ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਹਲਕੀ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਮਰਗੋਜਾ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ: ਮਰਗੋਜਾ (ਓਰੋਬੈਂਕੀ) ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ, ਰਾਊਂਡਅੱਪ ਜਾਂ ਗਲਾਈਸਲ (ਗਲਾਈਫੋਸੇਟ 41 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਐਸਐਲ) ਦੀ 25 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਮਾਤਰਾ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 25-30 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪਹਿਲਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਛਿੜਕਾਅ 50 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਨੂੰ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 50 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕਰੋ। ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਹੋਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਛਿੜਕਾਅ ਤੋਂ 1-2 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਂ 1-2 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਫਲੈਟ ਫੈਨ ਨੋਜ਼ਲ ਨਾਲ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਫਸਲ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਪਰੇਅ ਨਾ ਕਰੋ। ਦਵਾਈ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਫਸਲ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਫੁੱਲ ਆਉਣ 'ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਨਾ ਕਰੋ। ਸਵੇਰੇ ਜਦੋਂ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਤ੍ਰੇਲ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਪਰੇਅ ਨਾ ਕਰੋ।

ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਕੀੜੇ:

ਚੇਪਾ, ਤੇਲਾ, ਅਤੇ ਸੁਰੰਗ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ, 400 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਡਾਈਮੇਥੋਏਟ (ਰੋਗੋਰ) 30 ਈ.ਸੀ. ਜਾਂ 70 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਇਮੀਡਾਕਲੋਪ੍ਰਿਡ (ਕੌਂਫੀਡੋਰ) ਨੂੰ 150-200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਓ ਅਤੇ 15-20 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਦੋ ਵਾਰ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ ਅਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ, ਕੁਇਨਲਫੋਸ (ਏਕਾਲਕਸ) 25 ਈ.ਸੀ. 500 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਜਾਂ 250 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਮੋਨੋਕ੍ਰੋਟੋਫੋਸ (ਮੋਨੋਸਿਲ) 36 ਐਸ.ਐਲ. ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਨੂੰ 200-250 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਚਿਤਕਬਰਾ ਕੀੜੇ (Painted Bug) ਜਾਂ ਧੋਲੀਆ ਨਾਮਕ ਕੀੜੇ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ, 200 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਮੈਲਾਥੀਅਨ (ਸਾਈਥੀਅਨ) 50 ਈ.ਸੀ. ਨੂੰ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਇਸ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਬੀਜ ਜਲਦੀ ਬੀਜੋ।

ਬਿਮਾਰੀਆਂ:

ਅਲਟਰਨੇਰੀਆ ਬਲਾਈਟ: ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਤਣਿਆਂ 'ਤੇ ਗੋਲ ਭੂਰੇ ਧੱਬੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਾਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਲ ਚੱਕਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਡਾਊਨੀ ਮਿਲਡਿਊ: ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਹੇਠਲੀ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਜਾਮਨੀ-ਭੂਰੇ ਧੱਬੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਪੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਚਿੱਟੀ ਕੁੰਗੀ (White Rust): ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਤਣਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਚਿੱਟੇ ਧੱਬੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਉੱਨਤ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ, ਤਣੇ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਗਲਤ ਆਕਾਰ ਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਬੀਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ, 600 ਗ੍ਰਾਮ ਮੈਨਕੋਜ਼ੇਬ (ਡਾਈਥੇਨ ਐਮ-45 ਜਾਂ ਇੰਡੋਫਿਲ ਐਮ-45) ਨੂੰ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਮਿਲਾ ਕੇ 15 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਦੋ ਵਾਰ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਤਣੇ ਦਾ ਸੜਨ: ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ, ਪੌਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂ ਫਲੀ ਬਣਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਝਾੜ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ 2 ਗ੍ਰਾਮ ਕਾਰਬੈਂਡਾਜ਼ਿਮ (ਬਾਵਿਸਟਿਨ) ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਨਾਲ ਸੁੱਕਾ ਸੋਧੋ। ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 45-50 ਦਿਨਾਂ ਅਤੇ 65-70 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਬਾਵਿਸਟਿਨ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਦੋ ਵਾਰ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਖਾਸ ਹਦਾਇਤਾਂ:

1) ਚੰਗੀ ਉਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ, ਇੱਕ ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਨੂੰ 250 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 30 ਮਿੰਟਾਂ ਲਈ ਭਿਓ ਦਿਓ (ਸਿਰਫ਼ ਓਨਾ ਹੀ ਪਾਣੀ ਪਾਓ ਕਿ ਬੀਜ ਇਸਨੂੰ ਸੋਖ ਸਕਣ) ਅਤੇ ਫਿਰ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਸੁਕਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਜੋ।

2) ਜੇਕਰ ਗੁਆਰ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਇਮੇਜ਼ੇਥਾਪਾਇਰ (Imazethapyr) ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਬੀਜ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਉੱਗਦੇ। ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਇਹ ਉਗ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਪੌਦੇ 4 ਤੋਂ 6 ਇੰਚ ਤੱਕ ਵਧਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਪੌਦੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।