ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ

ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ: ਇਸਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਚੰਗੀ ਨਿਕਾਸੀ ਵਾਲੀ ਦਰਮਿਆਨੀ ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਇਸਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵੀਂ ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖੇਤ ਨੂੰ 3-4 ਵਾਰ ਵਾਹੋ ਅਤੇ ਸੁਹਾਗਾ ਮਾਰੋ ਅਤੇ ਤੂੜੀ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਨਾ ਰਹਿਣ ਦਿਓ। ਕਣਕ-ਝੋਨੇ ਦੇ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ, ਕਣਕ ਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ ਟਿੱਲ ਡਰਿੱਲ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਬੀਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ:

ਬੀਜ ਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਬੀਜ ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਲਗਭਗ 40 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵੱਡੇ ਜਾਂ ਮੋਟੇ ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ 50 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਛਿੜਕਾਅ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 50 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਜਦੋਂ ਕਿ, ਪਛੇਤੀ ਬਿਜਾਈ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 60 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਇਕਸਾਰ ਉਗਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ: ਸਿੰਚਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਿਜਾਈ 25 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 15 ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਛੇਤੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਣ। ਮਛੇਤੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਤੀਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਔਸਤਨ 22 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਾਪਮਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ।

ਬੀਜ ਉਪਚਾਰ: ਸ਼ਕਤੀਵਰਧਕ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਸੀਡਜ਼ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ, ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਖਾਦਾਂ ਨਾਲ ਉਪਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਛੇਤੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਭਰ [10-12 ਘੰਟੇ] ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਿਓ ਦਿਓ। ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ 1-2 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਉੱਪਰ ਰੱਖੋ। ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ 2 ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਕਾ ਲਓ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉੱਗ ਆਉਣ ਤਾਂ ਬੀਜ ਦਿਓ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਤਰੀਕਾ: ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕੇ, ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਬੀਜ ਅਤੇ ਖਾਦ ਡਰਿੱਲ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਕਰੋ। ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਭਗ 21 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਬੀਜ 5 ਤੋਂ 6 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ 'ਤੇ ਬੀਜੋ। ਜੇਕਰ ਬਿਜਾਈ ਦੇਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ 18 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਰੱਖੋ। ਕਣਕ-ਝੋਨੇ ਦੇ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਜ਼ੀਰੋ ਟਿੱਲ ਡਰਿੱਲ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਖੇਤ ਨੂੰ ਵਾਹੇ ਬਿਨਾਂ ਬਿਜਾਈ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੰਬਾਈਨ ਹਾਰਵੈਸਟਰ ਦੁਆਰਾ ਕਟਾਈ ਕੀਤੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੈ।

ਖਾਦ: ਕਣਕ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਘਾਟ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਾਸ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਘਾਟ ਵੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਲਫਰ ਦੀ ਘਾਟ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜ਼ਿੰਕ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਅਤੇ ਆਇਰਨ ਵਰਗੇ ਸੂਖਮ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਵੀ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਮਿੱਟੀ ਪਰਖ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਸਾਨ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਪਾਉਂਦੇ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।

ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ (ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ/ਏਕੜ)

                  ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ      ਫਾਸਫੋਰਸ        ਪੋਟਾਸ਼

ਸਿੰਚਾਈ             60              24            12

ਗੈਰ-ਸਿੰਚਾਈ       12                6               -

ਖਾਦ ਦੀ ਮਾਤਰਾ (ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ/ਏਕੜ)

                  ਯੂਰੀਆ          ਡੀਏਪੀ           ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ਼         ਜ਼ਿੰਕ    

                                 ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ         ਪੋਟਾਸ਼             ਸਲਫੇਟ

ਸਿੰਜਾਈ          120              50                  20                10

ਗੈਰ-ਸਿੰਜਾਈ     25               13                    -                    -

ਫਾਸਫੋਰਸ, ਪੋਟਾਸ਼ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਪੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ ਡਰਿੱਲ ਕਰੋ। ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਸਮੇਂ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੂਜੀ ਸਿੰਚਾਈ ਸਮੇਂ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਲਫੇਟ ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। 0.5% ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਅਤੇ 2.5% ਯੂਰੀਆ ਦਾ ਘੋਲ ਬਣਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 45 ਅਤੇ 60 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦੋ ਵਾਰ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ ਤੱਤ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਕਣਕ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਧੱਬੇਦਾਰ ਧਾਰੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਤੇ ਹਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ, ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 600 ਗ੍ਰਾਮ ਫੈਰਸ ਸਲਫੇਟ (ਹਰਾ ਕਸ਼ਿਸ਼) ਮਿਲਾ ਕੇ 15 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਦੋ ਵਾਰ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਸਿੰਚਾਈ: ਕਣਕ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 4-6 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਲਕੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ 6 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ 10 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਿੰਚਾਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੜਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ:

ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ             ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਦਿਨ

ਦੋ                                         22,85

ਤਿੰਨ                                     22, 65, 105

ਚਾਰ                                     22, 45, 85, 105

ਪੰਜ                                      22, 45, 65, 85, 105

ਛੇ                                        22, 45, 65, 85, 105, 120

ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ: ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਤੰਗ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੇ ਨਦੀਨਾਂ (ਗੁਲੀ ਡੰਡਾ, ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੀ ਆਦਿ) ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ, 500 ਗ੍ਰਾਮ ਆਈਸੋਪ੍ਰੋਟਿਊਰੋਨ 75% (ਏਰੀਲੋਨ, ਡੈਲਰੋਨ, ਟੋਰਸ) ਜਾਂ 160 ਗ੍ਰਾਮ ਕਲੋਡੀਨੋਫੋਮ (ਟੌਪਿਕ/ਪੁਆਇੰਟ) 15% ਘੂਮਾ ਨੂੰ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 35-45 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਚੌੜੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੇ ਨਦੀਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਥੂਆ, ਕੰਦਈ, ਪਿਆਜ਼ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਪਾਲਕ ਆਦਿ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ, ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 30-35 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮੈਟਲਫਿਊਰੋਨ (ਐਲੀਅਮ) @ 8 ਗ੍ਰਾਮ/ਏਕੜ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਰਤ ਨਦੀਨਾਂ (ਚੌੜੇ ਅਤੇ ਤੰਗ ਪੱਤੇ) ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ, ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 45 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਟੋਟਲ (ਸਲਫੋ ਸਲਫਿਊਰਾਨ ਮੈਟਸਲਕੁਰਾਨ) 16 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਜਾਂ ਵੇਸਟੀ (ਕਲੋਡਿਨੋਫੋਮ ਪੋਮਾਯਜਿਲ+ਮੈਟਸਲਫਿਊਰਾਨ ਮਿਬਾਈਲ) 160 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਫਲੈਟ ਫੇਨ ਨੋਜ਼ਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਜਿਸ ਖੇਤ ਵਿੱਚ 'ਵੇਟਲ' ਨਾਮਕ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਜਵਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਆਮਚੀ ਦੀ ਫਸਲ ਬੀਜੋ।

ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ: ਦਸੰਬਰ, ਜਨਵਰੀ/ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਰਨ ਪੀਲੀ, ਭੂਰੀ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਕੁੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਮਾਰੀ ਰੋਧਕ ਕਿਸਮਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 800 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਮੈਨਕੋਜ਼ੇਬ (ਡਾਈਥੇਨ ਐਮ. 45) ਨੂੰ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ 10-15 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਮੋਲੀਆ ਬਿਮਾਰੀ (ਨੇਮਾਟੋਡ) ਦਿਓ, ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਫਸਲ ਵਿੱਚ, ਪੌਦੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਲਾਂ ਵਰਗੇ ਗੁੱਛੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ, ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 13 ਕਿਲੋ ਕਾਰਬੋਫਰਾਨ (ਫਿਊਰਾਡਾਨ 3 ਜੀ) ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦਿਓ।